YÜCİTA
Yöresel Ürünler ve Coğrafi İşaretler Araştırma Ağı
YÜCİDER
Coğrafi İşaret

COĞRAFİ İŞARETLER: “Geleneksel hammaddeler kullanılarak üretilen veya geleneksel bir terkip ya da doğrudan doğruya geleneksel bir üretim biçimi ile karakterize edilen, yahut doğrudan geleneksel bir üretim biçimine dayanmamakla birlikte, böyle bir üretim tarzını yansıtan işlemlerden geçirilmiş olması nedeniyle aynı kategorideki benzer ürünlerden açıkça ayrılabilen ürün” olarak tanımlanmaktadır (Türk Patent, 2018)Belirli bir kültür mirası olan yöresel ürünler, belirli bir bölgeye ait özellikleri içermeleri yönü ile spesifik ürünler arasında değerlendirilmekte ve bunun yanında yöreye özgü hammadde kaynakları ile geleneksel bir üretim sürecinden geçerek ayırt edici özelliklerini de kazanmaktadır.

MENŞE ADI ve MAHREÇ İŞARETİ: Belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleri yönünden kökeninin bulunduğu yöre, alan, bölge ya da ülke ile özdeşleşmiş bir ürünü gösteren işaretler olarak tanımlanan coğrafi işaretler, genellikle ürünün elde edildiği yerin isminden oluşmaktadır. Ayrıca ürüne tüm niteliğini veren o yörenin özgün doğal koşulları ya da uzman insan gücünü içinde barındıran ve kalitesi ile ünü belli bir coğrafi kökenden gelen ürünler üzerindeki resmi bir kalite işareti olarak tanımlanmaktadır (Tekelioğlu ve Demirer, 2008). Coğrafi işaretler menşe ve mahreç işareti olmak üzere 2'ye ayrılmakta iken, bir ürünün coğrafi sınırları belirlenmiş bir yöre, alan, bölge veya çok özel durumlarda ülkeden kaynaklanması, tüm veya esas nitelik veyahut özellikleri bu yöre, alan ya da bölgeye özgü doğa ve beşeri unsurlardan oluşması, üretimi, işlenmesi ve diğer işlemlerinin tümüyle bu yöre, alan veya bölge sınırları içinde yapılması durumu menşe adını belirtir. Ancak bir ürünün coğrafi sınırları belirlenmiş bir yöre, alan veya bölgeden kaynaklanması, belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleri itibariyle bu yöre, alan ya da bölge ile özdeşleşmiş olması, üretimi, işlenmesi ve diğer işlemlerinden en az birinin belirlenmiş yöre, alan veya bölge sınırları içinde yapılması durumunda ise mahreç işaretini belirtir (Türk Patent, 2018).

COĞRAFİ İŞARET SİSTEMİNİN BOYUTLARI: Bir işaretin coğrafi işaret (Cİ) olarak adlandırılabilmesi için bazı unsurları bünyesinde barındırması gerekmektedir ki bunlar; ürün, belirli bir coğrafya, işaret, ürünün belirli bir karakteristik özellik taşıması ve ürünün karakteristik özelliği ile coğrafi kökeni arasında ilişki olmasıdır. Ürünün coğrafi işaretle tescil edilmesiyle kalitesinin korunması, belli bir standartta üretiminin sağlanması ve yörede üretim yapanların tescilin sağladığı korumadan yararlanmalarını sağlamaktadır. Ayrıca başka bölgelerde üretilen ürünlerle karışmalarının önlenmesi ve ürünlerin tanınırlığının artması da sağlanabilmektedir. Özetle genel bir çerçeve oluşturmak gerekirse Cİ sistemi altı temel boyutta değerlendirilebilir (Demirer, 2010).

Coğrafi boyut: Cİ sistemine konu olan yöresel ürünlerin ayırt edici özelliği ‘coğrafi mekân-bağımlı’ olmalarıdır.

Yerellik boyutu: Coğrafya-bağımlı olmanın bir diğer anlamı da yerelliktir; belli bir yöreye ait olmak, bu ürünlerin tanımı gereğidir.

 Korumacılık boyutu: Cİ’ler hiç kuşku yok ki korumacı bir düzenlemedir. Burada ürün özelinde korunan; tarih, gelenek ve kültürdür.

Standardizasyon boyutu: Cİ’lerin kurumsal yapısı, ürünün niteliği ve üretim koşulları konusunda son derece ayrıntılı bir tanım ve standardizasyon getirmektedir.

Mülkiyet boyutu: Cİ sistemi, yöresel ürünleri fikri mülkiyet hakkı kapsamında düzenlemektedir.

Kalkınma boyutu: Son on beş yıldır, gerek yasa koyucular gerekse bilim çevreleri için Cİ olgusu, yeni bir kırsal kalkınma paradigması olarak görülmeye başlanmıştır.

GELENEKSEL ÜRÜN ADI: Coğrafi İşaret ve Geleneksel Ürün Adı başlığını taşıyan yasanın KHK’den farklı olarak getirdiği değişiklik ve yeniliklerden biri, artık geleneksel ürün adlarının da koruma kapsamına dahil edilmesidir (Resmi Gazete, 2017; 1995). Zengin Anadolu kültüründe geleneksel özellik taşıyan ancak Cİ kapsamına girmeyen ve “geleneksel ürün adı” olarak tescili öngörülen bu ürünlere koruma sağlanması, gerek standart üretim metotlarının belirlenerek garanti altına alınması ve gerekse ülkemiz kırsal kalkınmasının gelişmesiyle bu özgün ürünlerin üretim yöntem ve kültürünün gelecek nesillere aktarılması bakımından son derecede önemlidir.

COĞRAFİ İŞARET AMBLEMLERİ: Ürünün kalitesinin garantisi olan ve piyasaya çıkan tescilli ürünler üzerinde yer alan amblemler, bu ürünlerin Cİ tescil belgelerindeki üretim kurallarına uygun olarak üretildiğini belgeleyen ve sürecin ardında devletin bulunduğu kalite güvenceleridir. Amblemler tüketicileri ürünün kökeni ve nitelikleri ile kültürel açıdan da aydınlatarak ürün seçiminde rasyonel davranmalarını sağlamaktadır. Amblemlerin ürünün kökeni hakkında farkındalık yaratmalarının yanında diğer bir önemli faydası da piyasalarda yaşanan Cİ hakkı tecavüzlerine son vermek olacaktır. Böylelikle üretici ve tüketicilere zarar veren bu haksız rekabet uygulamalarının önüne geçilebilecektir. Yani üzerinde amblem bulunan tüm ürünler artık kökenine bağlı, gerçek ürünler niteliğine haiz olmaktadır. Tüketicilerin ilk defa tanışacakları bu yeni ve önemli düzenlemelerle ilgili tanıtımların ulusal ölçekte yaygınlaştırılması, amblemlerden beklenen faydayı hızlandıracak ve arttıracaktır. Böylelikle üretmiş olduğu Cİ’li ürünü benzerlerinden ayırabilen tüketicilerle karşı karşıya olduğunu bilen üreticiler, artık yeni pazarlama stratejilerine bile gerek duymadan ambalaj farklılaştırmalarına yönelmeyecek, maliyetleri düşecek ve bundan rekabet güçleri olumlu etkilenecektir.

 

Menşe Adı

Mahreç İşareti

Geleneksel Ürün Adı

Kaynak: Türk Patent, 2018.

 

COĞRAFİ İŞARET SİSTEMİNDE DENETİM: Cİ’nin ve geleneksel ürün ad kullanımının denetimi öz denetim, iç denetim ve dış denetim olmak üzere üç aşamadan oluşmaktadır. Öz denetim bizzat üretici tarafından gerçekleştirilirken, üretici ürününü etik olarak Cİ tescil belgesinde belirtilen kurallara uygun olarak üretmekle yükümlüdür. İç denetim üreticinin üretim şartnamesine uygun davranıp davranmadığını bir başka deyişle ürünün bu kurallara uygun üretilip üretilmediğini denetlemektir ki bu Cİ tescili alan kurum yani tescil sahibi tarafından gerçekleştirilir. Bu denetimin nasıl ve hangi organlar tarafından yapılacağı Cİ tescil belgelerinde belirtildiği halde kurumlarımızın büyük kesimi buna halen uymamaktadır. Dış denetim ise tescilli Cİ’nin, üretim zinciri üzerinde, yani ürünün üretimi, piyasaya arzı veya dağıtımı aşamalarında özel sertifikasyon kurumlarınca gerçekleştirilen denetimdir. Bu kuruluşlar normal olarak AB standartlara göre akredite olmuş, donanımlı, bağımsız ve tarafsız kuruluşlardır. Denetimin hangi sıklıkla ve üreticilerin ne kadarı üzerinde yapılacağı, yaptırımların ne olacağı denetleyen kuruşla tescil sahibi arasında imzalanan denetim planında yer alır. Ülkemizde KHK’nin uygulama sürecini kapsayan 21 yıl boyunca dış denetimler konusunda hiçbir gelişme kaydedilememiş, bu denetimleri gerçekleştirecek kuruluşlar bir türlü yaşama geçirilememiştir (Tekelioğlu, 2017).

KAYNAKÇA

Demirer, H. R. (2010). “Kalkınmada Yöresel Ürün ve Coğrafi İşaretlerin Yeri ve Önemi: AB ve Türkiye”, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Eylül 2010, Antalya.

Resmi Gazete, (1995). “Coğrafi İşaretlerin Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname”, 27 Haziran 1995 Tarihli ve 22326 Sayılı Resmi Gazete, http://www.resmigazete.gov.tr  (Erişim tarihi 11.01.2018).

Resmi Gazete, (2017). “6769 Sınai Mülkiyet Kanunu”, 10 Ocak 2017 Tarihli ve 29944 Sayılı Resmi Gazete, http://www.resmigazete.gov.tr  (Erişim tarihi 11.01.2018).

Tekelioğlu, Y., (2017). “Coğrafi İşaretlerde Yeni Dönem”, Gastro Metro, Sayı: 86, 129-137.

Tekelioğlu, Y. ve Demirer, R., (2008). “Küreselleşme Sürecinde, Yöresel Ürünler ve Coğrafi İşaretler Geleceği”. İGEME’den Bakış, 36: 1-716.

Türk Patent, (2018). Türk Patent ve Marka Kurumu, Coğrafi İşaretler ve Geleneksel Ürün Adı, http://www.turkpatent.gov.tr/TURKPATENT/commonContent/CAbout (Erişim Tarihi: 29.03.2018).

Gönüllü Üyelerimiz

Ziyaretçi Sayısı

Bugün: 83
Son Hafta: 2163
Son Ay: 8052