Coğrafi işaret bir ürünün hangi yöre, bölge, ülkeden kaynaklandığını belirtmeye yarayan tanıtıcı işaretlerdir. Son yıllarda önemi daha da artan Fikri ve Sınai Mülkiyet Hukuku içerisinde değerlendirilmektedir. Ancak marka, patent, endüstriyel tasarım gibi yine Fikri ve Sınai Mülkiyet Hukuku içerisinde yer alan diğer haklardan farklılık arz eder. Şöyle ki belirtilen hakların kullanımı ilgili mevzuatları gereği başvuran kişilere özgülenmişken; coğrafi işaret anonim bir nitelik taşır. Yani sadece tescil ettiren kişilerin değil, sicilde belirtilen özelliklere bağlı kalarak üretim yapan diğer üreticilerin de söz konusu coğrafi işareti kullanım hakkı bulunmaktadır. Dolayısıyla coğrafi işaret ile o yörede belirtilen niteliklere göre üretim yapan üreticiler ve tüketiciler de korunmaktadır.

Coğrafi İşaret Nedir?

Coğrafi işaret, belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleri itibariyle kökenin bulunduğu bir yöre, alan, bölge veya ülke ile özdeşleşmiş bir ürünü gösteren işaretlerdir.

Türkiye’de coğrafi işaretler, 1995 tarih ve 555 sayılı Coğrafi İşaretlerin Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname kapsamında tescil edilerek korunurlar. Kararnamede yer alan tanımlara ve koşullara uygun olarak her türlü ürünün (doğal ürünler, tarım, maden ve el sanatları ürünleri ile sanayi ürünleri) coğrafi işaretlerle korunması mümkündür.

Korumadan Kimler Yaralanabilir?

555 sayılı Coğrafi İşaretlerin Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname’nin 2 inci maddesine göre korumadan;

- Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları
- Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde ikametgahı olan veya sınai veya ticari faaliyette bulunan gerçek ve tüzel kişiler
- Paris Sözleşmesi veya Dünya Ticaret Örgütü`nü Kuran Anlaşma hükümleri dahilinde başvuru hakkına sahip kişiler
- Türkiye Cumhuriyeti uyruğundaki kişilere kanunen veya fiilen coğrafi işaret koruması tanıyan devletlerin uyruğundaki gerçek veya tüzel kişiler de karşılıklılık ilkesi uyarınca Türkiye`de coğrafi işaret korumasından yararlanır.

Coğrafi İşaretler Kaça Ayrılır?

Coğrafi işaretler “menşe adı” ve  “mahreç işareti” olmak üzere ikiye ayrılır.

Menşe Adı

Bir ürünün menşei olan yöre, alan veya bölge adı, aşağıdaki şartların birlikte karşılanması durumunda "menşe adını" belirtir:

- Coğrafi sınırları belirlenmiş bir yöre, alan, bölge veya çok özel durumlarda ülkeden kaynaklanan bir ürün olması;
- Tüm veya esas nitelik veya özellikleri bu yöre, alan veya bölgeye özgü doğa ve beşeri unsurlardan kaynaklanan bir ürün olması;
- Üretimi, işlenmesi ve diğer işlemlerinin tümüyle bu yöre, alan veya bölge sınırları içinde yapılan bir ürün olması.

Menşe adı olarak coğrafi işaret korumasına konu edilen ürünün üretimi, işlenmesi ve diğer işlemlerinin tamamı sınırları belirlenmiş coğrafi alanda gerçekleşmek zorundadır. Çünkü ürünler sadece o coğrafi bölgede üretildiği takdirde niteliğinin kazanabilmektedir. Bu sebeple bulundukları coğrafi bölge dışında üretilemezler. Menşe adı coğrafi kaynak gösteren niteliktedir. Örnek olarak Gemlik Zeytinini, Eskişehir Lüle taşını, Ezine Peynirini verebiliriz.

Mahreç İşareti

Bir ürünün menşei olan yöre, alan veya bölge adı, aşağıdaki şartların karşılanması durumunda "mahreç işareti" göstergesini belirtir:

- Coğrafi sınırları belirlenmiş bir yöre, alan veya bölgeden kaynaklanan bir ürün olması;
- Belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleri itibariyle bu yöre, alan veya bölge ile özdeşleşmiş bir ürün olması;
- Üretimi, işlenmesi ve diğer işlemlerinden en az birinin belirlenmiş yöre, alan veya bölge sınırları içinde yapılan bir ürün olması.

Mahreç işareti olarak coğrafi işaret korumasına konu edilen ürünün üretimi,  işlenmesi ve diğer işlemlerinden en az biri sınırları belirlenmiş coğrafi alanda gerçekleşmek zorundadır. Mahreç işaretine konu olan ürünler ait oldukları coğrafi bölgeye haiz hammadde ve üretim yöntemlerinin aynen kullanılması ve ürünün kalitesinin aynı olması şartıyla ait oldukları coğrafi bölgenin dışında da üretilebilirler. Mahreç işareti genel olarak belirli bir coğrafi bölgeye ait olan ürünün üretim tekniğini belirten niteliktedir. Örnek olarak Trabzon ekmeğini, Kütahya Çinisini, Maraş dondurmasını verebiliriz.

Coğrafi İşaret Tescilini Yapmaya Yetkili Mercii Neresidir?

Coğrafi işaretlerin tescili için yetkili merci Türk Patent Enstitüsüdür. Yurt içinden veya yurt dışından yapılacak tüm başvurular Türk Patent Enstitüsüne veya onun yetkili kıldığı makama yapılır.

Neler Coğrafi İşaret Olarak Tescil Edilemez?

- Coğrafi işaret tanımına uymayan adlar ve işaretler;
- ürünlerin adları;
- bitki türleri,
- hayvan soyları veya benzeri adlar;
- kamu düzeni ve genel ahlaka aykırı işaretler coğrafi işaret olarak tescil edilemezler.

Coğrafi İşaret Başvurusunu Kimler Yapabilir?

- Ürünün üreticisi olan gerçek veya tüzel kişiler,
- Tüketici dernekleri
- konu ve coğrafi yöre ile ilgili kamu kuruluşları coğrafi işaret başvurusunda bulunma hakkına sahiptirler.

Coğrafi İşaret Tescil Başvurusu

Türk Patent Enstitüsü’nün http://www.turkpatent.gov.tr adresinden de ulaşılabilecek olan Coğrafi İşaret Tescil Başvuru formunun eksiksiz olarak doldurulması ve istenen diğer belgelerin de verilmesi ile Türk Patent Enstitüsü’ne başvuru yapılır

Coğrafi İşaret Tescil Başvurusu Nasıl Değerlendirilir?

Türk Patent Enstitüsü, yapılan coğrafi işaret başvurularını inceleyerek bilgi ve belgelerinde eksiklik bulunan başvurulara 3 ay süre tanır. Verilen süre içinde eksiklikler giderilmezse başvuru reddedilir.

555 sayılı KHK koşullarını taşıyan coğrafi işaret başvurularından menşe adları Resmi Gazete ile yerel gazetede, mahreç işaretleri ise Resmi Gazete ve yerel gazetenin yanı sıra yurt çapında dağıtımı olan en yüksek tirajlı günlük gazetelerin birinde yayımlanır.

İtiraz süresi Resmi Gazetedeki yayım tarihinden itibaren 6 aydır. İtiraz için her yıl Türk Patent Enstitüsü tarafından belirlenen ücret ödenir. Ancak kamu kurum ve kuruluşları itiraz ücreti ödemez. Hakkında itiraz yapılan başvuru için, başvuru sahibinin karşı görüşü istendikten sonra konuda uzman, tarafsız kurum ve kuruluşlardan görüş alınır. Alınan tüm görüşlerden sonra Enstitü bir değerlendirme yapar. Bu değerlendirme sonucunda itirazın veya başvurunun reddine yahut başvurunun kapsamında değişiklik yapılmasına karar verilebilir. Başvurunun kapsamında değişiklik yapılmasına karar verilirse başvuru, son durumuyla yeniden yukarıda belirtilen gazetelerde yayımlanır. Bu yayın itiraza açık değildir.

Coğrafi işaret başvurularının tescili, Resmi Gazetede yayın tarihi itibarıyla kesinleşir. Tescili kesinleşen başvuru ile ilgili tescil ücretinin 3 ay içinde ödenmesi gerekmektedir.

Kimlerin Coğrafi İşareti Kullanım Hakkı Vardır?

Coğrafi işaretler anonim niteliktedir. Bu sebeple sadece tescil ettiren kişilerin değil, sicilde belirtilen özelliklere bağlı kalarak üretim yapan diğer üreticilerin de söz konusu coğrafi işareti kullanım hakkı bulunmaktadır.

Korumanın Kapsamı ve Önleme Hakkı

Korumanın kapsamı ve önleme hakkına ilişkin düzenlemeler 555 sayılı KHK’nın 15 inci maddesinde yapılmıştır. Coğrafi işaret başvurusu yapma hakkına sahip kişiler ile tescil edilmiş coğrafi işareti kullanım hakkına sahip kişiler, üçüncü kişiler tarafından aşağıda sayılanların yapılmasını önleme hakkına sahiptir:

- Tescilli adın ününden herhangi bir biçimde yarar sağlayacak kullanımlar veya tescil kapsamındaki ürünleri andıran ya da çağrıştırabilen ürünlerle ilgili olarak tescilli adın dolaylı veya dolaysız olarak ticari amaçlı kullanımı
- Sözcük olarak gerçek coğrafi yeri ifade etmekle birlikte halkta haksız biçimde ürünün başka yer kaynaklı olduğu izlenimini bırakan kullanımı; veya korunan adın tercümesinin kullanımı; veya “stilinde”, “tarzında”, “tipinde”, “türünde”, “yöntemiyle”, “orada üretildiği biçimde” veya benzeri diğer açıklama veya terimlerle birlikte kullanımı
- Ürünün iç veya dış ambalajında, tanıtım ve reklamında, veya ürünle ilgili herhangi bir yazılı belgede doğal veya esas nitelik ve özellikleri ile menşei konusunda yanlış veya yanıltıcı herhangi bir açıklama veya belirtiye yer verilmesi
- Ürünün menşei konusunda halkı yanıltabilecek biçimde ambalajlanması veya yanılgı yaratabilecek diğer herhangi bir biçimde sunulması.